Postępowanie egzekucyjne
Niemieckie cywilne prawo egzekucyjne rozróżnia egzekucję roszczeń pieniężnych (Geldforderungen) oraz egzekucję roszczeń innych (sonstiges Handeln oder Unterlassen), przykładowo złożenie przez dłużnika jakiegoś oświadczenia lub wydania jakiegoś przedmiotu. W ramach windykacji istotne są tylko przepisy dotyczące egzekucji roszczeń pieniężnych. Do rozpoczęcia postępowania egzekucyjnego konieczne jest spełnienie trzech przesłanek:
* tytuł egzekucyjny (Vollstreckungstitel) - niekoniecznie prawomocny
* dostarczenie (Zustellung) dłużnikowi
* klausula wykonalności (Vollstreckungsklausel)
Czwartą niepisaną przesłanką jest złożenie odpowiedniego wniosku egzekucyjnego (Vollstreckungsantrag) we właściwym sądzie.
Tytułami egzekucyjnymi są przykładowo:
* Wyrok końcowy (Endurteil)
* ugoda procesowa (Prozessvergleich)
* decyzja egzekucyjna (Vollstreckungsbescheid)
* decyzja o zwrocie kosztów (Kostenfestsetzungsbeschluss)
Tytuły egzekucyjne może też wydać przykładowo urząd do spraw młodzieży (Jugendamt), państwowy mediator (Gütestelle) lub notariusz.
Po dostarczeniu tytułu egzekucyjnego dłużnikowi, sąd – jeżeli chodzi o sądowy tytuł egzekucyjny – wysyła wierzycielowi odpis tytułu egzekucyjnego, w którym jest zawarta data dostarczenia oryginału dłużnikowi oraz udziela klauzuli wykonalności, jeżeli przesłanki ku temu są spełnione i wierzyciel złoży odpowiedni wniosek.
Jeżeli wierzyciel nie zna sytuacji majątkowej dłużnika, w pierwszej kolejności będzie chciał uzyskać pełny wykaz tego majątku. W tym celu wysyła sam lub za pośrednictwem adwokata wniosek egzekucyjny do właściwego sądu – oddział komorniczy (Gerichtsvollzieherverteilerstelle). Oddział ustala właściwego komornika (Gerichtsvollzieher), który wzywa dłużnika do zapłaty lub złożenia oświadczenia majątkowego (Vermögensauskunft) pod przysięgą (eidesstattliche Versicherung). Jeżeli dłużnik unika złożenia oświadczenia majątkowego, to komornik z nakazem aresztowania (Haftbefehl) może go aresztować i przekazać do więzienia, aż dłużnik nie złoży oświadczenia majątkowego. Zatajenie majątku jest karalne według kodeksu karnego (Strafgesetzbuch). Sytuacja, w której komornik aresztuje dłużnika, jest często tym momentem, w którym dłużnik zaczyna spłacać – choćby w ratach – dług.
Komornik w Niemczech nie jest prawnikiem jak w Polsce, ale zwykłym urzędnikiem państwowym. On nie otrzymuje żadnego udziału w wyegzekwowanej kwocie. Koszty czynności komornika są uregulowane w ustawie o kosztach komorników (Gerichtsvollzieherkostengesetz). Ustawa zawiera jeden załącznik z zestawieniem danych czynności komornika oraz im przydzielone koszty. Koszty komornika wykłada wierzyciel, a dłużnik ma obowiązek zwócenia tych kosztów.
Jeżeli dłużnik zdecyduje się na złożenie oświadczenia majątkowego, to komornik przekazuje je wierzycielowi, który może wybrać dalszą drogę postępowania egzekucyjnego. Jeżeli dłużnik posiada rzeczy ruchome (Fahrnis), to wierzyciel może zlecić komornikowi zajęcie i spieniężenie tych przedmiotów, które podlegają egzekucji. W praktyce egzekucja w rzeczy ruchome ma bardzo małe znaczenie. Po pierwsze, wiele przedmiotów nie podlega egzekcji, po drugie postępowanie licytacyjne jest często związane z wysokimi kosztami i niskimi dochodami ze sprzedaży.
Jeżeli dłużnik posiada nieruchomości (Liegenschaften), to postępowanie egzekucyjne nie przeprowadza komornik tylko właściwy sąd egzekucyjny (Vollstreckungsgericht). Urząd ksiąg wieczystych wpisuje hipotekę zabezpieczającą (Sicherungshypothek) na rzecz wierzyciela i potem dochodzi albo do licytacji (Zwangsversteigerung) lub sekwestracji (Zwangsverwaltung).
Jeżeli dłużnik posiada prawa wobec osób trzecich (Drittschuldner), to postępowanie egzekucyjne też przeprowadza właściwy sąd egzekucyjny wydając pod adresem osoby trzeciej decyzje o zajęciu i przekazaniu roszczenia dłużnika wobec osoby trzeciej wierzycielowi (Pfändungs- und Überweisungsbeschluss). Wtedy osoba trzecie będzie zmuszona dokonać świadczenia na rzecz wierzyciela zamiast na rzecz dłużnika. Najczęstszymi prawami zajętymi to roszczenia wobec banków – przykładowo pozytywne saldo na koncie bankowym – wobec pracodawców na wypłatę pensji, wobec urzędów na wypłatę świadczeń socjalnych lub wobec klientów dłużnika o zapłatę za usługi lub towar, jeżeli dłużnikiem jest przedsiębiorca. Dłużnikowi musi ale pozostać minimum do życia, dlatego istnieją takie instytucje jak przed zajęciem chronione konto (Pfändungsschutzkonto) lub dochód nie podlegający zajęciu (Pfändungsgrenze) ustalany w tabeli zajęcia dochodu (Pfändungstabelle).
Jeżeli wierzyciel obawia się, że sytuacja materialna dłużnika się pogorszy lub że dłużnik będzie próbował ukryć swój majątek lub przekazać osobie trzeciej, to może też skorzystać z tymczasowej ochrony prawnej (vorläufiger Rechtsschutz). Jeżeli chodzi o roszczenia pieniężne, to właściwym środkiem prawnym będzie tak zwane sądowe zabezpieczenie mienia (Arrest). Tutaj wierzyciel po szybkim postępowaniu sądowym uzyska tytuł wykonawczy, aby zająć np. konto dłużnika. Bank ale nie przeleje środków z zajętego konta, tylko je zabezpieczy przed pobraniem przez dłużnika. Wierzyciel dopiero uzyska środki z konta, jeżeli wygra główne postępowanie sądowe (Hauptverfahren) i uzyska zwykły tytuł egzekucyjny.
Zarówno dłużnik, jak i osoby trzecie oraz inni wierzyciele mogą wystąpić przeciwko wierzycielowi do sądu, jeżeli dojdzie do formalnych błędów w trakcie postępowania egzekucyjnego – przykładowo: egzekucja przedmiotu, który nie podlega egzekucji - lub rzeczowych przeszkód: egzekucja w przedmiot, którego właścicielem nie jest dłużnik lub na którym inny wierzyciel ma zastaw albo kontynuowanie postępowania egzekucyjnego mimo że dłużnik już spłacił dług w całości z odsetkami za zwłokę oraz kosztami.