Komu przysługuje Kindergeld
Kindergeld wynosi obecnie miesięcznie EUR 204 dla pierwszego i drugiego dziecka oraz EUR 210 dla trzeciego i EUR 235 dla każdego dalszego dziecka. Wysokość Kindergeld nie jest zależna ani od dochodu rodziców ani od wieku dziecka. W 2021 mają nastąpić podwyżki o EUR 15. Obecnie jest wypłacane tylko sześć miesięcy wstecz od złożenia wniosku przez niemieckie urzędy do spraw świadczeń rodzinnych Familienkasse. Jeszcze nie dawno Kindergeld można było udzyskać za ten sam okres, za jaki można się jeszcze rozliczyć z podatku PIT, a więc cztery lata kalendarzowe wstecz plus trwający rok. Familienkasse są integralną częścią urzędów pracy, ale w większości przypadków działają na podstawie prawa podatkowego.
Skąd się wzięło prawo do Kindergeld dla dzieci w Polsce?
Trybunał Sprawiedliwości UE w Luksemburgu wydał w czerwcu 2012 roku wyrok, który wzmacniał pozycję prawną pracowników sezonowych z Polski w Niemczech. W dwóch sprawach chodziło o polskich pracowników sezonowych, którzy złożyli wnioski o przyznanie Kindergeld w Familienkasse dla swoich dzieci, które przebywały na terytorium Polski. Familienkasse oddaliły wnioski oraz zażalenia na decyzje odmowne a sąd finansowy (Finanzgericht) w pierwszej instancji również oddaliły pozwy przeciwko decyzjom odmownym urzędów. Sprawy następnie trafiły do Federalnego Trybunału Finansowego (Bundesfinanzhof – BFH) w Monachium, który skierował zapytanie do Trybunału Sprawiedliwości UE w Luksemburgu.
Trybunał Sprawiedliwości UE w Luksemburgu stwierdził, że prawo europejskie pozwala, aby Niemcy przyznały świadczenia rodzinne w oparciu o swoje prawo krajowe dla dziecka polskiego pracownika sezonowego wykonującego prace tymczasowe w Niemczech. Nie stoi temu na przeszkodzie, że pracownik sezonowy w Polsce też ma prawo do świadczeń rodzinnych dla tego dziecka oraz że ani pracownik sezonowy ani dziecko nie mają miejsca stałego pobytu w Niemczech. Niemiecka regulacja była w tym zakresie sprzeczna z prawem europejskim, w jakim prowadzi ona do wykluczenia Kindergeld zamiast do zmniejszenia kwoty Kindergeld o wysokość kwoty świadczenia rodzinnego pobieranego w Polsce.
Dla polskich pracowników sezonowych oznacza to, że mają tak jak osoby na stałe zameldowane w Niemczech prawo do Kindergeld w tym czasie, w którym spełniają wymogi niemieckiego prawa dla otrzymywania Kindergeld bez względu na to, czy dziecko mieszka w Niemczech czy w Polsce.
W maju następnego roku doszło do centralizacji wszystkich wniosków o Kindergeld dla dzieci zamieszkałych w Polsce i w Czechach w małej Familienkasse w Budziszynie, co doprowadziło do ogromnych opóźnień przy rozpatrywaniu wniosków.
Kto ma prawo do Kindergeld?
Kindergeld jako świadczenie prawa podatkowego jest uregulowane w niemieckiej ustawie o podatku PIT (Einkommensteuergesetz – EstG). Według tej ustawy prawo do Kindergeld mają osoby, które
- posiadają podatkowe miejsce zamieszkania (steuerrechtlicher Wohnsitz) w Niemczech,
- posiadają zwykły pobyt (gewöhnlicher Aufenthalt) w Niemczech,
- podlegają nieograniczonemu obowiązkowi opodatkowania podatkiem PIT (unbeschränkte Einkommensteuerpflicht) w Niemczech lub
- na własny wniosek są traktowane jak osoby podlegające nieograniczonemu obowiązkowi opodatkowania podatkiem PIT w Niemczech.
Nieograniczonemu obowiązkowi opodatkowania podatkiem PIT w Niemczech podlegają osoby, które posiadają w danym roku kalendarzowym podatkowe miejsce zamieszkania lub zwykły pobyt w Niemczech, a więc podbyt przez więcej niż 183 dni. Na swój wniosek podatnik, który nie ma podatkowego miejsce zamieszkania i nie przebywa więcej niż 183 dni w danym roku kalendarzowym w Niemczech, może zostać potraktowany jak osoba podlegająca obowiązkowi nieograniczonego opodatkowania podatkiem PIT w Niemczech. Taki wniosek nsleży złożyć przy rozliczeniu rocznym PIT. Szczegóły określa ustawa o podatku PIT oraz regulacje konkretyzujące postanowienia tej ustawy.
Sierota może mieć własne roszczenie do Kindergeld dla samego siebie, jeżeli oboje rodzice nie żyją lub ich pobyt jest nie znany. Wtedy też dziecko może złożyć samo własny wniosek.
Formalnym wymogiem jest przedłożenie numeru identyfikacji podatkowej (Identifikationsnummer – ID-Nummer) wnioskodawcy, który przydziela federalny centralny urząd skrarbowy (Bundeszentralamt für Steuern – BZSt). Numer identyfikacji podatkowej nie należy mylić z numerem podatkowym (Steuernummer), który przydziela dany regionalny urząd skarbowy.
Po wyroku Trybunał Sprawiedliwości UE w Luksemburgu z 2015 i Federalnego Trybunału Finansowego z 2016 prawo do Kindergeld zamiast osoby spełniające wymogi opisane powyżej ma po rozwodzie z osobą spełniającą te wymogi jej były wsżpółmałżonek, który nie wymogów nie spełnia, ale mieszka z dzieckiem w innym kraju UE – np. w Polsce. Wyrok należy tak rozumieć, że dotyczy on wszystkich rodziców, a nie tylko rozwodników. Stąd biorą się problemy z uzyskaniem Kindergeld, jeżeli małżonkowie w Polsce mają dwa różne adresy meldunkowe.
Na jakie dziecko przysługuje Kindergeld?
Ustawa o podatku PIT stanowi, że prawo do Kindergeld przysługuje na
- dzieci, dla których jest przewidziana kwota wolna od podatku (Kinderfreibetrag),
- dzieci współmałżonka, które wnioskodawca przyjął do swojego gospodarstwa domowego (Haushalt) lub
- wnuki, które wnioskodawca przyjął do swojego gospodarstwa domowego.
Dzieci, dla których jest przewidziana kwota wolna od podatku, to
- własne - biologiczne i adoptowane)- dzieci wnioskodawcy i
- dzieci wychowywane w rodzinie zastępczej (Pflegekind).
Dzieci uwzględnia się od miesiąca, w którym zostały urodzone, aż do miesiąca, w którym ukończyły 18. rok życia lub do:
- ukończenia 21. roku życia, jeżeli dziecko jest bezrobotne,
- ukończenia 25. roku życia, jeżeli dziecko się kształci zawodowo (Berufsausbildung) – np. uczęszcza do szkoły lub studiuje, jest w okresie przejsciowym nie przekraczającym cztery miesiące pomiędzy dwoma etapami kształcenia – np. pomiędzy maturą a rozpoczęciem studiów, nie może zacząć kształcenia się ze względu na brak miejsca lub robi dobrowolny socjalny rok (freiwilliges soziales Jahr) lub podobny udział społeczny
- do końca życia, jeżeli dziecko ma status inwalidy i z tego powodu nie może same się utrzymywać, jeżeli inwalidztwo nastąpiło przed ukończeniem 25. roku życia.
Dziecko, które podjęło drugie wykształcenie zawodowe po zakończeniu pierwszego – np. drugi kierunek studiów – kwalifikuje się na Kindergeld do ukończenia 25. roku życia, jeżeli nie ma dochodu zarobkowego. Praca do 20 godzin tygodniowo, płaca w ramach wykształcenia zawodowego lub Minijob (prawodawca mówi o geringfügiges Beschäftigungsverhältnis) nie są brane pod uwagę.
Formalnym wymogiem jest przedłożenie numeru identyfikacji podatkowej dziecka lub odpowiedniego numeru identyfikacji z zagranicy, np. polski PESEL.
Komu przysługuje Kindergeld jeżeli więcej niż jedna osoba ma formalnie prawo do Kindergeld?
Jeżeli więcej niż jedna osoba spełnia przesłanki do otrzymania Kindergeld na to samo dziecko, to Kindergeld jest wypłacany tylko tej osobie, która mieszka z dzieckiem w jednym gospodarstie domowym. Jeżeli dziecko mieszka z więcej niż jednym uprawnionym w tym samym gospodatstwie domowym, to rodzic ma pierwszeństwo wobec dziadkiem. W innym przypadku uprawieni muszą podjąć wspólną decyzję, kto ma otrzymać Kindergeld. Jeżeli nie dojdzie do zgody, to sąd rodzinny (Familiengericht) ustala, komu Kindergeld zostanie wypłacony. Jeżeli żaden uprawniony nie mieszka z dzieckiem w jednym gospodarstwie domowym, to Kindergeld otrzyma ta osoba, która płaci dziecku najwyższe alimenty. Jeżeli alimenty są tak samo wysokie lub żaden uprawniony nie płaci alimentów, to uprawieni muszą podjąć wspólną decyzję, kto ma otrzymać Kindergeld. Jeżeli nie dojdzie do zgody, to znowu sąd rodzinny ustala, komu Kindergeld zostanie wypłacony.
Według Trybunału Sprawiedliwości UE w Luksemburgu z 2015 i Federalnego Trybunału Finansowego z 2016 osoby mieszkające w innych krajach UE – np. w Polsce – są tutaj traktowane jakby mieszkały w Niemczech, jeżeli rodzice dziecka są po rozwodzie. Zatem były współmałżonek mieszkający razem z dzieckiem w Polsce ma pierwszeństwo do Kindergeld wobec byłego współmałżonka mieszkającego lub pracującego w Niemczech.
Zagraniczne świadczenia rodzinne
Ustawa o podatku PIT przewiduje, że prawo do Kindergeld traci się, jeżeli dziecko otrzymuje świadczenia Kinderzulage z ustawowego ubezpieczenia od wypadków (gesetzliche Unfallversicherung) lub Kinderzuschuss z ustawowego ubezpieczenia rentowo-emerytalnego (gesetzliche Rentenversicherung) lub świadczenia podobne tym świadczeniom lub Kindergeld z zagranicy lub z organizacji międzynarodowej. Jeżeli świadczenie z ubezpieczenia od wypadków lub emerytalno-rentowego jest niższe niż Kindergeld to Familienkasse powinna wypłacić różnice. Przepis ten jest w europejskim kontekście sprzeczny z rozporządzeniem w sprawie koordynacji systemów zabezpieczeń społecznych oraz wyrokami Trybunału Sprawiedliwości UE w Luksemburgu z 2012. Prawo UE daje ale Niemcom możliwość zaliczenie zagranicznych świadczeń rodzinnych na Kindergeld (Differenzkindergeld).
Przed wporwadzeniem 500+ w kwietniu 2016 zaliczanie świadczeń rodzinnych z Polski nie miało większego znaczenia. Jeżeli wnioskodawca lub drugi rodzic miał również prawo do socjalnego świadczenia rodzinnego w Polsce, gdzie dziecko przebywało na stałe, Kindergeld zmniejszało się o wysokość roszczenia do świadczenia rodzinnego w Polsce. Jeżeli więc dziecko przykładowo mieszkało z ojcem w Polsce a matka pracowała jako opiekunka dla osób starszych w Niemczech, to prawo do Kindergeld dla tego dziecka zmniejszało się w Niemczech z EUR 184 do około EUR 170 w przypadku w którym ojciec dziecka w Polsce miał prawo do świadczenia rodzinnego w wysokości PLN 68 według polskiej ustawy o świadczeniach rodzinnych. Ta ale przewidywała, że świadczenie jest zależne od wysokości dochodu rodziny na głowę. Rodziny, w których jeden rodzic pracował w Niemczech, z reguły przekraczały ten próg i nie miały prawa do polskich świadczeń i zatem miały prawo do pełnego Kindergeld (Regelkindergeld).
Sytuacja zmieniła się po wprowadzeniu 500+ w Polsce, które jest (od drugiego dziecka) świadczeniem niezależnym od dochodu rodziny. Zaliczenie 500+ na Kindergeld zależy w od tego, które państwo członkowskie UE ma według unijnego prawa pierwszeństwo przy wypłacaniu świadczeń rodzinnych. Jeżeli jest to Polska, to Familienkasse ma prawo zaliczyć 500+, a jeżeli są to Niemcy, to Familienkasse musi wypłacić pełny Kindergeld. Pierwszeństwo mają prawa do świadczeń rodzinnych udzielanych z tytułu zatrudnienia lub pracy na własny rachunek, potem z tytułu otrzymywania emerytury lub renty a na końcu z tytułu miejsca zamieszkania. Jeżeli prawa do świadczeń są z tego samego tytułu, to pierwszeństwo do wypłacenia świadczeń ma kraj, w którym dziecko mieszka. Jeżeli zatem dziecko mieszka w Polsce a ojciec pracuje w Niemczech lub tam otrzymuje rentę albo emeryturę a matka w Polsce jest bezrobotna, to pierwszeństwo mają Niemcy i Familienkasse nie ma prawa zaliczyć 500+. Jeżeli ale matka pracuje w Niemczech, a ojciec w Polsce, gdzie też dziecko mieszka, to Familienkasse zaliczy 500+ na Kindergeld. Mam poważne wątpliwości, czy praktyka Familienkasse jest zgodna z prawem UE. 500+ jest świadczeniem z tytułu zamieszkania a Kindergeld w Niemczech jest wypłacany Polakom częstwo z tytułu zatrudnienia. Zatem Niemcy tutaj powinny być krajem, który ma pierwszeństwo do wypłacenia świadczeń rodzinnych. Familienkasse zapewne zmieni swoją praktykę ale dopiero, jak jakiś polski rodzic będzie ich sądził przez wszystkie instancje aż do Trybunału Sprawiedliwości UE w Luksemburgu.
Kindergeld według federalnej ustawy o Kindergeld (Bundeskindergeldgesetz - BKKG)
Prawo do Kindergeld może też wynikać z federalnej ustawy o Kindergeld. Ponieważ ustawa o podatku PIT jest wobec federalnejh ustawy o Kindergeld nadrzędna, ta ostatnia ma tylko małe znaczenie. Chodzi tutaj przede wszystkim o niektórych przygranicznych pracowników (Grenzgänger) oraz sieroty, np. w Polsce mieszkająca sierota po ojcu, który zginął w wypadku przy pracy w Niemczech. Prawo do Kindergeld według tej ustawy podlega prawu socjalnemu a nie prawu podatkowemu, co ma istotny wpływ na postępowania administracyjne i sądowe. Dla sporów o Kindergeld z tytułu tej ustawy właściwe są sądy socjalne a nie sądy finansowe. Teoretycznie Familienkasse po dojściu do wniosku, że wnioskodawca nie ma prawa do Kindergeld według ustawy o podatku PIT zawsze powinny sprawdzić, czy wnioskodawca ma prawo do Kindergeld według federalnej ustawy o Kindergeld.
Kindergeld a alimenty
Kindergeld zmniejsza o połowę swojej wysokości alimentów na dziecko. Zatem też rodzic mieszkający w Niemczech, który od wyroku Trybunał Sprawiedliwości UE w Luksemburgu z 2015 i Federalnego Trybunału Finansowego z 2016 nie ma prawa do Kindergeld, ma interes w tym, aby drugi rodzic w Polsce, który mieszka z dzieckiem, otrzymywał Kindergeld. Wtedy zmniejszy się jego obowiązek alimentacyjny.
Jeżeli osoba, która otrzymuje Kindergeld, nie przeznacza go na dziecko lub nie płaci alimentów, mimo że jest do tego zobowiązana, to dziecko może złożyć do Familienkasse wniosek o przekierowanie wypłaty Kindergeld na swoje Konto (Abzweigungsantrag).
Uwzględnienie dzieci z innego związku
Jeżeli rodzic ma dzieci z innego związku, na które inna osoba ma prawo do Kindergeld, może uwzględnić te dzieci jako tak zwane Zählkinder. Oznacza to, że jego młodsze dzieci, na które ma prawo o Kindergeld, otrzymają wyższa numerację i zatem wyższy Kindergeld. Jeżeli zatem rodzic ma trójkę dzieci z pierwszego związku, dla których pierwszy parter otrzymuje Kindergeld oraz jedno dziecko z nowego związku, to to dziecko liczy się jako czwarte dziecko i wnioskodawca otrzyma dla nie EUR 225 a nie EUR 194 miesięczenie, mimo że na pierwsze trzy dzieci ktoś inny otrzymuje Kindergeld.
Zaliczenie i zajęcie Kindergeld
Familienkasse może zaliczyć długi wnioskodawcy wobec Familienkasse, np. z zwrotu błędnie wypłaconego Kindergeld, tylko do wysokości połowy miesięcznego roszczenia o Kindergeld. Jeżeli zatem wnioskodawca ma prawo do miesięcznego Kindergeld w wysokości EUR 500 a długi na EUR 1.000, to Familienkasse miesięcznie może potrącić mu tylko EUR 250.
Inni wierzyciele nie mogą zająć Kindergeld w procesie egzekucji wierzytelności. Wyjątek stanowią tutaj długi z amilemtów na dzieci, na które jest wypłacany Kindergeld.
Kindergeld a urzędnicy
Urzędnicy nie otrzymują Kindergeld od Familienkasse ale od swojego urzędu (Dienstherr).
Wniosek o Kindergeld
Wniosek o Kindergeld należy złożyć na formularzach Familienkasse. Osoba wnioskująca o Kindergeld lub otrzymująca Kindergeld oraz pełnoletnie dziecko na które jest wypłacany Kindergeld mają obowiązek niezwłocznie powiadomić Familienkasse o wszystkich zmianach, które nastąpiły i które mogą mieć wpływ na prawo do Kindergeld. Nie powiadomienie Familienkasse lub podanie niewłaściwych lub niepełnych informacji jest traktowanie jako oszustwo podatkowe (Steuerhinterziehung).
Kindergeld jest wypłacane na podstawie decyzji, którą wydaje Familienkasse na końcu postępowania wnioskowego. Familienkasse nie pobiera kosztów za postępowania wnioskowe. W postanowieniu wnioskowym Familienkasse ale też nie zwraca kosztów reprezentanta, np. adwokata lub radcy podatkowego.
W postępowaniu odwoławczym od (częściowo) negatywnej decyzji Familienkasse również nie pobiera kosztów. Tutaj ale - jeżeli wnioskodawca wygra postanowienie i złoży odpowiedni wniosek – Familienkasse zwraca koszty reprezentanta, jeżeli reprezentant ma uprawnienie do udzielania pomocy w sprawach podatkowych według ustawy o doradztwie podatkowym (Steuerberatungsgesetz – StBerG), a więc jest adwokatem, radcą podatkowym lub biegłym rewidentem.